اختلال فلج خواب یا بختک

فلج خواب (بختک)

فلج خواب در تعریف عبارت است از پدیده‌ای که طی آن یک شخص به طور موقتی توانایی حرکت کردن، صحبت کردن یا خلاص کردن خود از حالت فلج فیزیکی در مرحله خواب، مرحله حرکت سریع چشم را از دست می‌دهد. فلج خواب عموماً در طی مرحله گذار خواب یعنی در مرحله‌ای که انسان از حالت بیداری به حالت خواب و یا از حالت خواب به حالت بیداری می‌رود اتفاق می‌افتد. در زمان وقوع فلج خواب، فرد نمی‌تواند دست‌ها، پاها، انگشتان دست و پا، پلک‌ها و سایر اندام‌های خود را تکان بدهد و در واقع، تمامی اندام‌هایی که تحت کنترل ارادی فرد هستند به طور موقت فلج می‌شوند. فلج خواب معمولاً در مردان و زنان به نسبت مساوی اتفاق می‌افتد، اما اولین دفعات آن به احتمال زیاد در سنین نوجوانی (حدود ۱۳ تا ۱۹ سال) یا اوایل جوانی (حدود ۱۹ تا ۲۵ سال) رخ می‌دهد. برآوردهای انجام گرفته در طی چند مطالعه حاکی است که ۳۶% از تمامی موارد فلج خواب در سنین بین ۲۵ تا ۴۴ سالگی اتفاق می‌افتد.

در این اختلال شما در حین بیداری قادر به حرکت نیستید. این اتفاق می تواند در خواب و بیداری یا در هنگام تلاش برای بیدار شدن اتفاق بیفتد. در برخی از افراد، این اختلال جزئی است، و در برخی دیگر توهماتی ایجاد می شود که می تواند ترسناک باشد. مثلاً ممکن است فکر کنید غریبه ای بالای سر شما ایستاده است و می خواهد به شما آسیب برساند.

فلج خواب معمولاً فقط چند دقیقه طول می کشد. زیرا مغز شما به طور طبیعی یا بیدار می شود، یا دوباره به خواب فرو می رود. اما دانستن علت این امر باعث می شود شما کمتر بترسید.

فلج خواب یک اختلال رایج است و حدود ۲۵ تا ۴۰% افراد، حداقل یک بار در زندگی، آن را تجربه می کنند.
علت دقیق فلج خواب مشخص نیست، اما گاهی اوقات این امر می تواند به علت یکی از علائم نارکولپسی یا یک مشکل سلامت روانی مثل اختلال دوقطبی، عوارض جانبی برخی از داروها، یا کمبود خواب باشد.

علل فلج خواب

نکته مهمی که در رابطه با علل فلج خواب باید به خاطر داشت آن است که عوامل مرتبط با وقوع این عارضه در یک فرد ممکن است کاملاً متفاوت با فرد دیگر باشد. اما به طور کلی، شایع‌ترین علل وقوع فلج خواب عبارتند از:

خوابیدن به پشت (به حالت طاق باز)
در صورتی که شما اغلب به حالت طاق باز می‌خوابید، خطر وقوع فلج خواب در شما بیشتر می‌شود. هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چرا خوابیدن به پشت باعث افزایش احتمال بروز فلج خواب می‌شود، اما بیش از ۵۰ درصد از موارد فلج خواب در افرادی اتفاق افتاده است که به این وضعیت خوابیده بوده‌‌اند.

امواج مغزی
این نکته را باید مد نظر داشت که امواج مغزی در یک فرد در زمان خواب می‌تواند باعث وقوع فلج خواب شود.‌ نتایج یک مطالعه نشان داده است که در زمان وقوع فلج خواب، شدت‌های نامتناسبی از امواج آلفا و جهش‌های متناوبی از امواج بتا، به ويژه در مغز افرادی که دچار توهم بصری بوده‌اند، وجود داشته است. این نتایج به معنی آن است که فردی که از لحاظ هوشیاری کاملاً در حالت بیدار و طبیعی است، از لحاظ فیزیکی هنوز در یک حالت فلج عضلانی در مرحله خواب (مرحله حرکت سریع چشم) گیر کرده است.

برنامه خواب پر هرج و مرج
افرادی که برنامه خواب بسیار متغیری دارند یا به وفور به مسافرت‌های کاری می‌روند و نمی‌توانند برنامه خواب خود را با ساعت زمانی مقصد جدید خود تطبیق بدهند ممکن است به فلج خواب دچار شوند. در واقع نداشتن یک برنامه خواب منظم که بدن شما بتواند نسبت به آن سازگاری و مطابقت پیدا کند، می‌تواند منجر به بروز اختلالات خواب و چرخه خواب غیر طبیعی شود.

داروها
تحقیقات نشان داده است که مصرف بعضی از داروها اعم از داروهای تجویز شده توسط پزشک، داروهای بدون نسخه و یا مواد مخدر می‌تواند با وقوع فلج خواب در بعضی افراد ارتباط داشته باشد. حتی مشروبات الکلی نیز به عنوان یکی از عوامل احتمالی فلج خواب شناخته می‌شود، زیرا الکل می‌تواند در روند مراحل معمول خواب اختلال ایجاد کند. بعضی از محققین معتقدند که سوء مصرف مواد مخدر، داروها (مخصوصاً داروی بیماری‌های روانی) و مصرف محرک‌های روانی (مانند داروهایی که برای درمان اختلال کم توجهی – بیش فعالی استفاده می‌شود) می‌تواند احتمال وقوع فلج خواب را افزایش دهد.

پیش‌زمینه ژنتیکي
بسیاری از دانشمندان معتقدند که چندریختی (پلی‌مورفیسم) ژنتیکي می‌تواند عامل وقوع فلج خواب باشد. در این رابطه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اگر فردی در بین اعضای خانواده یا فامیل درجه یک شما به مشکل فلج خواب دچار باشد، احتمال آنکه شما هم به این مشکل دچار شوید بیشتر از معمول خواهد بود.

گرفتگی عضلات پا
خطر وقوع فلج خواب در افرادی که بیشتر در معرض گرفتگی عضلات به ويژه عضلات پاهای خود هستند، معمولاً بیشتر از دیگران است.

بیماری روانی
افرادی که از نوعی بیماری روانی از قبیل اختلال اضطراب، اختلال دو قطبی، افسردگی و یا بیماری اسکیزوفرنی رنج می‌برند، بیشتر در معرض وقوع فلج خواب هستند. این قبیل بیماری‌ها باعث اختلالاتی در روال طبیعی خواب و نوساناتی در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیترها) می‌شوند و اغلب برای درمان آنها از داروهای روانپزشکی استفاده می‌شود که خود این داروها نیز می‌توانند احتمال وقوع فلج خواب را افزایش بدهند.

بیماری‌های عصبی
احتمال وقوع فلج خواب در افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی مانند میگرن و صرع بیشتر از حد معمول است.

بیماری‌های مخرب اعصاب
در افرادی که به انواع مختلف بیماری‌های مخرب اعصاب مبتلا هستند، احتمال وقوع فلج خواب افزایش پیدا می‌کند.

محرومیت از خواب
افرادی که خود را در معرض محرومیت از خواب مخصوصاً در یک دوره زمانی طولانی قرار می‌دهند، تغییرات نامطلوبی را در چرخه خواب و ریتم شبانه‌روزی خود به وجود می‌آورند. این تغییرات عمدتاً برای فرد مضر هستند و می‌تواند به عنوان یکی از علل مستقیم وقوع فلج خواب عمل کند.

مصدومیت
میزان بروز فلج خواب در افرادی که به نوعی مصدومیت یا آسیب‌دیدگی ناگهانی دچار شده‌اند، بیشتر است. دانشمندان معتقدند که وقوع مصدومیت باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد مغز و اختلال در چرخه خواب و بیداری می‌شود. علاوه بر آن مصدومیت‌ها اغلب منجر به محرومیت شدید از خواب، کابوس‌های ترسناک، بی‌خوابی و بیدار شدن مکرر از خواب در طول شب (اختلال خواب) می‌شود.

 راهکارهایی برای پیشگیری از بروزِ فلجِ خواب :

• افزایشِ زمانِ خواب در شب، در حدِ متعارف
• تغییرِ حالتِ خوابیدن ، از طاق باز به پهلو
• نظم بخشیدن به خوابِ خود ، از لحاظِ کمی و کیفی
• اطمینان یافتن از راحت بودنِ رختخواب و مناسب بودنِ فضایِ اطاقِ خواب (تاریک، خنک و ساکت بودنِ آن)
• انجامِ تمریناتِ ورزشی و فعالیتهایِ بدنی در ساعاتِ اولیه یِ روز یا اوایلِ بعد از ظهر (که موجبِ کاهش استرس و در نتیجه، کاهش احتمالِ بروزِ بختک میشود)
• سنگین به رختخواب نروید و حداقل دو ساعت قبل از خواب چیزی نخورید
• پرهیز از مصرفِ دخانیات ، الکل و مواد مخدر