روش تولید مشبککاری چوب
یک هنرمند مشبککار برای تولید آثار مشبککاری روی چوب باید مراحل زیر را به ترتیب اجرا نماید که در ادامه این مراحل شرح داده شدهاند.
مراحل تولید مشبککاری روی چوب
۱- طراحی: جهت تولید مشبک، ابتدا طرح مورد نظر را بر روی کاغذ میکشند. طرح یا توسط استاد مشبککار مستقیما بر روی تخته کشیده میشود و یا اینکه طراح آن را تهیه میکند. در هنر مشبک، طراحی از اهمیت ویژهای برخوردار است چرا که اصول و قواعد پرسپکتیو و اندازهها در مقیاسی منطقی باید صورت گیرد.
۲- تهیه چوب: پس از طراحی، مرحله انتخاب چوب است که مشبککار با توجه به نوع محصول و ابعاد طرح، چوب خود را تهیه میکند که چوب میتواند چوب نارنج، آزاد، گلابی، راش با قطر کم و یا حتی تخته سهلایی باشد.
۳- انتقال طرح بر روی چوب: مرحله بعد انتقال طرح بر روی چوب یا تخته است که برای انتقال طرح بر روی چوب یا تخته، کاغذی که طرح بر روی آن کشیده شده را بر روی سطح میچسبانند. البته باید در نظر داشت که تخته یا چوب مورد نظر باید کاملا صاف و تمیز باشد تا طرح به راحتی و درستی بر روی آن انتقال یابد.
چنانچه غلظت چسب زیاد باشد (غلیظ باشد) ابتدا چسب را بر پشت کاغذی که طرح بر روی آن کشیده شده، میکشند و سپس کاغذ را بر روی چوب میچسبانند و با فشار کف دست آن را صاف و محکم میکنند. علت این کار چروک نشدن کاغذ طراحی میباشد و همچنین این عمل باعث میشود که سطح کمتری از چوب آغشته به چسب گردد.
چنانچه چسب رقیق باشد ابتدا چسب را بر سطح چوب میمالند و سپس کاغذ طرحدار را بر روی چوب نصب میکنند و با فشار کف دست آن را صاف و محکم میکنند در این حالت کاغذ طرح ما چروک نمیگردد. استفاده از چسب سریش با توجه به قابلیت پاک شدن اضافات آن بهراحتی در پایان کار، نسبت به چسب چوب از مزیت بیشتری برخوردار است.
چنانچه مشبککار خود یک طراح باشد طرح مورد نظر را مستقیما و توسط مداد بر روی سطح چوب طراحی میکند. برخی مواقع هم با استفاده از کاغذ کاربن طرح را بر روی تخته انتقال میدهند. برای این کار ابتدا یک برگ کاربن بر روی تخته چوبی قرار داده و سپس کاغذ طرحدار را بر روی کاربن میگذارند و با مداد یا هر وسیله نوک تیز دیگری بر روی خطوط طرح میکشند تا اثر طرح بر روی چوب انتقال یابد.
۴- علامتگذاری: با توجه به اینکه طرح انتقال یافته بر روی چوب میبایست از سطح چوب جدا گردد ابتدا مکانهایی که میبایست در آنجا ارهمویی قرار گرفته و بریده شود با مداد علامتگذاری میکنند.
۵- متهکاری: نقاط علامتگذاری شده در مرحله قبل را با مته سوراخ میکنند. این سوراخها جهت عبور تیغه ارهمویی ایجاد میشوند، میبایست ریز و متناسب با قطر ارهمویی باشند.
۶- برش طرح: پس از ایجاد سوراخ در مناطق مختلف طرح اکنون زمان برش طرح میباشد که برای برش، تیغه اره مویی را از سوراخهای ایجاد شده عبور میدهند و پس از وصل کردن طرف آزاد تیغه به کمان، خطوط طرح را برش میدهند و سپس طرح را از سطح چوب جدا میکنند. برای این که اطراف قطعات برش داده شده خراب نشود بهتر است پس از برش هر طرح، مجددا آن قطعه بهطور موقت در جای خود قرار دهید و با چسب نواری آن را نگه دارید.
از آنجایی که برشکاری یکی از مراحل مهم مشبک چوب محسوب میگردد، لذا مشبککار میبایست به حرکت ارهمویی و نحوه برش آگاهی و اشراف کامل داشته باشد.
۷- سوهانکاری: پس از برش طرح و جدا کردن آنها از زمینه، لبه طرح را با سوهان، صاف و یکدست میکنند. از آنجایی که در مشبککاری چوب قطر چوبها بسیار نازک میباشند لذا سوهانکاری میبایست به آرامی و با فشاری مناسب صورت گیرد تا به چوب و طرح لطمهای وارد نگردد. در هنگام سوهانکاری فشار دست باید در زمان جلو بردن سوهان صورت گیرد و هنگام عقب آوردن سوهان باید فشار دست کم گردد.
۸- سنبادهکاری: پس از سوهانکاری لبههای طرح، جهت صیقل دادن لبهها و همچنین سطح چوب با سنباده نرم بر روی آنها میکشند. سنبادهها با توجه به نرمی و زبری آنها دارای انواع مختلف و درجات گوناگونی هستند که با توجه به نوع چوب یا تخته باید سنباده مناسب را انتخاب نمود.
۹- اتصالات: چنانچه طرح دارای حجم باشد و مشبککار مجبور باشد چند قطعه را به وسیله فاق و زبانه در یکدیگر قفل و یا در کنار یکدیگر قرار دهد پس از سوهانکاری و سمباده زنی قطعات آماده شده این کار صورت میگیرد.
در مشبک چوب اتصالات با توجه به قسمتهایی که میبایست به یکدیگر متصل شوند انواع مختلفی دارند، اتصالاتی چون نیم نیم، فاق و زبانه، کام و زبانه، دوبل، دُم کبوتری و غیره استفاده میشوند. انتخاب نوع اتصال باید با توجه به محل آن بر روی کار و مواردی چون استقامت، استحکام، سهولت ساخت و اتصال صورت گیرد.
۱۰- بتونهکاری: بتونه مادهای است که از آن جهت پر کردن خلل و فرج و ترک خوردگیهای چوب به کار برده میشود تا چوب دارای سطحی صاف و یکنواخت گردد. برخی مواقع به علت عدم دقت و رعایت اصول برشکاری پس از اتصال قطعات یکدیگر درزهایی مشاهده میگردد که میبایست این درزها را بهگونهای پوشاند لذا برای پوشاندن این درزها از خمیری به نام بتونه استفاده میشود. البته برخی مواقع هم مشبککاران با وجود دقت و رعایت در برشکاری قطعات، صرفا با هدف سفتتر کردن و محکمتر کردن اتصالات از بتونهکاری استفاده میکنند.
۱۱- جلادهی: پس از پرداخت نهایی محصول آماده شده برای حفاظت از عوامل طبیعی و زیبایی کار، محصول را با روغن جلا، سیلر و کیلر و یا پلیاستر جلا دهی میکنند.