تاریخچه پیدایش پسته رفسنجان

تاریخچه  پیدایش پسته رفسنجان

مبدا و منشا اصلی پسته

قدیمی ترین اثری که از پسته در جهان به دست آمده، قطعه چوب نیمه سوخته ای است مربوط به عصر حجر که در حدود هزارسال پیش در اطراف شهرستان فسا (استان فارس) پیدا شده و هم اکنون موزه پارس نگهداری می شود .

هرودوت مورخ مشهور یونانی نیز در نوشته های خود اشاراتی به کشت پسته خود کرده، بنابراین درخت پسته در ایران سابقه تاریخی دارد و گمان می رود که این محصول از چهارهزار سال پیش در ایران کشت می شده است. ایرانیان از دورترین ایام تاریخ خواص خون ساز و حیاط بخش و هوش افزای محصول پسته را به فراست دریافته اند.

برای مثال به روایات منابع باستانی ضحاک مغلوب ایرانیان، پارس های پیروز مند را (پسته خوار) خطاب کرده است و پارت ها مردانی وصف شده اند که از کودکی پسته را به عنوان خوراکی نیرو بخش، مقوی و کم حجم همواره به همراه داشته اند به روایت حکیم طوس فردوسی، پادشاه ساسانی در واپسین ایام عهد باستان فرمان می دهد پسته را هم چون خوراکی حیاطی و انرژی بخش در دژ های خراسان انبار کنند تا بتوانند در هجوم دشمن مقاومت کنند.

در حمله تاتاران نیز دژ نشینان ایرانی در قلعه معروف کالیون خراسان مدت طولانی در محاصره مغولان مقاومت می کنند، در حالی که که خوراک آن ها تنها پسته و گوشت خشک شده بوده است. کلمه لاتین pistacia از اسم آن در زبان فارسی piste یا peste مشتق شده است.

تشکیل واژه پسته در ایران
روانشاد دکتر خانلری لفظ فارسی پسته را از مردم نواحی شمال خراسان دانسته و کلمه پسته یک واژه ایرانی بسیار کهن است ، که از گویش مردمان مستقر در محدوده پسته خیز ایالات خراسان در جنوب جیحون منشا گرفته است. محمد بن جریر طبری قرن سوم هجری قمری مبدا پیدایش پسته را هم زمان با استقرار حضرت آدم در کره زمین دانسته و نوشته است.

گویند میوه هایی که خداوند هنگام حبوط به آدم داد جور بوده: ده میوه پوست دار، ده میوه بی پوست که میوه های پوست دار عبارتند از گردو، بادام، پسته، فندق و … دانست.

مسعودی جهانگرد و مورخ مسلمان نیز در سال ۳۲۲ هجری قمری در مروج الذهب و معادن الجواهر، پسته را رهاورد حضرت آدم از بهشت دانسته و نوشته است چون آدم از بهشت برون شد مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت به همراه داشت که از آن جمله ده میوه پوست دار بود.

در تورات نیز از پسته سخن به میان آمده است و گفته شده است که یعقوب (ع) هنگام اعزام فرزندانش به دربار حکم ران مصر (یوسف ع) توصیف می کنند که از محصولات سرزمین خود یعنی فلسطین به عنوان ارمغان برایش ببرند در زمره این هدایا از جمله عسل، کتیرا و پسته اشاره شده است.

اولین نواحی رویش درختان پسته در ایران
جنگل های وحشی و خود روی پسته ایران در منطقه شمال شرقی ایران، ناحیه سرخس و مناطق جنوبی آن تا زود آباد تربت جام، پیشینه باستانی دارد.تصور می شود درخت پسته حدود ۳ – ۴ هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است و پس از ایران به سایر نقاط جهان به خصوص کشورهای اطراف دریای مدیترانه منتقل گردیده است.در بین نظراتی که در مورد منشا درختان پسته مطرح گردیده، علاوه بر ایران، از افغانستان و ترکستان نیز یاد شده است. اگر چه سرزمین ها کنونی ایران، افغانستان و ترکستان واحد های جغرافیایی با مرز های سیاسی جداگانه بوده است.

از قدیمیترین نقاط پسته خیز ایران می توان به مناطق سرخس، گرگان، قوم و ردوس اشاره کرد. همچنین طبق مدارک موجود از ۱۵۰۰ سال پیش در قزوین، سمنان، جیرفت و دامغان نیز کشت این محصول رواج داشت. در حالی که قدمت مناطق رفسنجان، کرمان، سیرجان، یزد، اصفهان و زرند بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ سال بوده و سابقه شهر بابک، زاهدان، سراوان، درگز، ورامین، آباده و داراب در کشت پسته کمتر از ۱۰۰ سال بوده است.

در حال حاضر استان کرمان و منطقه رفسنجان به عنوان مهمترین منطقه پسته کاری ایران و جهان محسوب می شود. در حال حاظر بیش از ۳۵۰ هزار هکتار باغات پسته بارور و غیر بارور در کشور وجود دارد، که حدود ۲۸۰ هزار هکتار از آن در استان کرمان قرار دارد. در کتاب های عربی قدیم ، کلمه پسته در مقابل کلمه (فستق) عربی به کار گرفته شده است.محصول پسته از زمانهاي قديم در ميان ايرانيان از ارزش و اهميت والايي برخوردار بوده است و در نواحيي چون خراسان و ماورالنهر كشت مي شده است .كشورايران در طول سالهاي گذشته با توجه به تجزيه بخشهاي وسيع و پهناوري از مناطق پسته خيز خود باز عمده ترين توليد كننده پسته جهان است. بدون هيچ ترديدي مي توان گفت هيچ يك از ملل جهان سابقه و تجارت ايرانيان را در باب امور زراعت و تجارت پسته ندارند مبدا هر درختي بطور مسلم رويشگاه طبيعي آن است.
هرودوت مورخ م.سرزميني كه بعد ها پارت و سپس خراسان نام گرفته است .حد غربي دامنه رويش اين گياه تا نواحي نيشابور و حد شرقي دامنه رويش اين گياه تا نواحي بلخ در دو سوي رود جيحون بوده است . دامنه اين درختان تا سرزمينهاي شمالي رود جيحون كه مرزطبيعي شمال خراسان يعني تا ماورالنهر و بخشهايي از خراسان قديم و جمهوري هاي تازه استقلال يافته اي چون تركمنستان ، ازبكستان ، تاجيكستان و قسمتي از كشورافغانستان را تشكيل مي دهد.
قديمي ترين اثري شهور يوناني نيز در نوشته هاي خود اشاراتي به كشت پسته ايران كرده است . بنابراين درخت پسته در ايران سابقه تاريخي دارد و گمان مي رود كه اين محصول از چهار هزار سال پيش در ايران كشت ميشده است.ايرانيان از دورترين ايام تاريخ خواص خون ساز و حيات بخش و هوش افزاي محصول پسته را به فراست دريافته اند. في المثل به روايت منابع باستاني ضحاك مغلوب ايرانيان پارسهاي پيروزمند را «پسته خوار» خطاب كرده است و پارتها مرداني وصف شده اند كه ازكودكي پسته را به عنوان خوراكي نيرو بخش، مقوي و كم حجم همواره به همراه داشته اند به روايت حكيم طوس فردوسي پادشاه ساساني در واپسين ايام عهد باستان فرمان مي دهد پسته را همچون خوراكي حياتي و انرژي بخش در دژهايخراسان انبار كنند تا بتوانند در مقابل هجوم دشمن مقاومت كند در حمله تاتاران نيز دژنشينان ايراني در قلعه معروف كاليون خراسان مدت طولاني در محاصره مغولان مقاومت ميكنند در حاليكه خوراك آنها تنها پسته و گوشت خشك بوده است.
كلمه لاتين Pistachio از اسم آن در زبان فارسي Piste or Peste مشتق شده است جنگلهاي وحشي و خودروي پسته ايران در منطقه شمال شرقي ايران، ناحيه سرخس و مناطق جنوبي آن تا تربت جام پيشينه اي باستاني دارند، تصور ميشود درخت پسته حدود ۴ـ۳ هزار سال قبل در ايران اهلي شده و مورد كشت و كار قرار گرفته است و پس از ايران به ساير نقاط جهان بخصوص كشورهاي اطراف درياي مديترانه منتقل گرديده است.

تاریخچه ورود پسته به آمریکا
پسته يكي از موفق ترين گياهان وارد شده به آمريكا در قرن بيستم می باشد. پسته، بومي آسياي غربي، آسياي صغير، مكاني كه هنوز رويش گاه های بزرگ وحشی در شرايط گرم و خشک كشورهاي لبنان، فلسطين، سوريه، ايران، عراق، هند و اروپاي جنوبي و كشورهاي بیاباني آسيا و آفريقا يافت مي شوند، است.

پسته در اوايل شروع تاريخ ميلادي به اروپا وارد شد. اولين معرفي پسته به آمريكا بوسيله USDA (سرويس شناسايى گياه) درسال ۱۸۹۰ بود. در سال ۱۹۰۴، براي نخستين بار به كاليفرنيا در ايستگاه معرفي گياه در چيكو كاليفرنيا در شمال دره ساكرامنتو وارد شد.

بررسي وضعيت سطح زير كشت و توليد پسته در استان كرمان

از ميان استانهاي توليد كننده پسته در كشور استان كرمان با طي دوره ۸۳-۱۳۶۸ با حدود ۸۳% توليد رتبه اول ، استان خراسان در حدود ۵% توليد رتبه دوم ،استان يزد با حدود ۸/۴% توليد رتبه سوم و ساير استانها نيز مجموعا ۲/۵% توليد پسته كشور را در اختيار دارند.بر اساس آمار ، آمار نامه هاي استان سطح زير كشت پسته در استان در سال ۱۳۸۳برابر ۲۸۹۸۰۲ هكتار بوده است كه از اين مقدار ۶۵۹۶۷ هكتار نهال و ۲۲۳۸۳۵ هكتار بارور مي باشد . بيشترين سطح زير كشت مربوط به شهرستانهاي رفسنجان ،زرند ، سيرجان و كرمان ميباشد و شهرستان رفسنجان با ۱/۳۸ درصد از مجموع سطح زير كشت نهال و بارور رتبه اول سطح زير كشت پسته را به خود اختصاص داده است.ميزان توليد پسته استان حدود ۷/۸۹ هزار تن مي باشد كه شهرستان رفسنجان با ۸/۳۹ درصد توليد استان مقام اول را دارد و سه شهرستان زرند ، سيرجان و كرمان به ترتيب با ۶/۲۰ و ۸/۱۴ درصد و ۶/۱۳ درصد مقام هاي دوم تا چهارم را به خوداختصاص داده اند .
ارقام پسته ايران محصول پسته ايران از نظر شكل ظاهري و كيفيت داراي تنوعي چشم گير و مشتمل بر دهها رقم است. از حدود نيم قرن پيش تعداد ارقام فزوني يافته است، اين تعداد وتنوع بر اثر تلاش باغبانان و باغداران ايراني مخصوصا در استان كرمان و به ويژه در منطقه رفسنجان ايجاد شده است. باغبانان و باغداران با جابجايي نهال يا بذر ارقام بومي ديگر مناطق پسته خيز به كرمان و رفسنجان، و با پيوند ارقام موجود و ارقام انتقالي بر روي يكديگر ، ارقام پسته بسيار بديع و متنوعي به
دست آورده اند. برخي از ارقام بسيار درشتند، برخي جلوه و زيبايي خاص، بعضي جلا و شفافيت، بعضي رنگ سفيد يا حتي طلايي، برخي شكل جالب و گاهي عجيب وبسياري پوست نازك دارند. در مجموع ارقام پسته ايران از نظر شكل ظاهري و رنگ داراي پوست سخت و حتي رنگ پوسته روي مغز متنوع و هر يك از ارقام ويژگي دلپذيري دارند به طوري كه از نظر كيفيت طعم و تنوع در شكل پسته ايران در دنيا بي همتا است. پسته ايران از نظر شكل ظاهري به دو دسته پسته بادامي و پسته
فندقي تقسيم مي شوند كه در دنيا به عنوان پسته كشيده و گرد معروف مي باشند .از نظر گياه شناسي تا كنون ۶۰ رقم پسته در ايران شناسايي شده است كه مهم ترين آنها به شرح زير است: ارقام مهم كرمان: اوحدي حدود ۶۰ درصد كل سطح زير كشت استان كرمان، كله قوچي ۲۰ تا ۲۵ درصد و فندقي ، اكبري ، احمد آقايي و ساير رقم ها ۱۵ تا ۲۰ درصد است.ساير ارقام كرمان عبارتند از: شيخ پسته، جباري، ركن آبادي، ايتاليايي، غفوري،واحدي، سيد علي آقايي بادامي، بادامي كج، سيف الديني، هراتي، نيش كلاغي،خانداني، حيدر آبادي ، عبداللهي، موسي آبادي، سرخي، محسني، كريم آبادي،غلامرضايي، پوست كاغذي، سي ريزي، فروتني، بادامي راور، ابراهيمي، حسني، بهشت آبادي، شاه پسند، ابراهيم آبادي، ممتاز تاج آبادي ، فندقي ريز، حسن زاده،خنجري راور و ….مهمترين پسته هاي استان كرمان كه براي صادرات متداول مي باشند به شرح ذيل مي باشد:

  پسته كله قوچي (Jumbo)پسته فندقي (Round)پسته اكبري (Long)پسته احمد آقايي (Long)پسته بادامي (Long)

ویژگی‌های مهم‌ترین ارقام پسته رفسنجان
به طور کلی، پسته به دو نوع دراز و گرد تقسیم می‌شود که با نام‌های اکبری، اوحدی، کله‌قوچی، فندقی و غیره شناخته می‌شود. بهترین رقم پسته برای خرید، پسته‌ای خندان، یکدست و تمیز است؛ پسته‌ای که با دیدن آن دهان آدم آب بیفتد. مهم‌ترین ارقام تجاری پسته در کشور ما موارد زیر هستند:

پسته اکبری
این نوع پسته رفسنجان که با نام عبداللهی هم شناخته می شود، دارای بالاترین ارزش اقتصادی است. میوه این نوع پسته بادام شکل و درشت است. رشد رویشی این رقم پسته زیاد است و با داشتن برگ‌هایی با سطح وسیع و متراکم، میزان محصول بالا اما دیرگل و دیررس در دهه سوم شهریور برداشت می‌شود. پسته اکبری دارای رنگ رویه مغز بنفش قهوه‌ای و پوست استخوانی کرم تیره می باشد. پسته رفسنجان از این نوع، پسته‌ای است که معمولاََ عام و خاص آن را به عنوان پسته با کیفیت و مرغوب برای شب عید انتخاب می‌کنند.

پسته کله‌قوچی
این نوع پسته در روستای دهنو شهرستان رفسنجان و توسط فردی به نام حاج علی حاج شریفی شناسایی شد. منطقه عمده گسترش پسته کله‌قوچی استان کرمان است. میوه پسته کله‌قوچی فندقی‌ شکل و درشت است، رویه مغز سرخ رنگ، پوست استخوانی سفید رنگ و درصد خندان بودن آن متوسط است. درخت پسته رفسنجان از نوع کله‌قوچی نسبت به کاهش تغذیه آن شامل آب و کود حساس است. برگ‌های این درخت، پنج برگچه دارند که برگچه انتهایی از برگچه‌های جانبی بزرگتر است. این رقم پسته زودگل‌ و نسبت به سرمای دیررس بهار و خسارت ناشی از آن آسیب‌پذیرتر است. محصول درخت پسته کله‌قوچی قابل برداشت در دهه دوم شهریور و جزء دسته متوسط‌رس‌ها است.

پسته احمد آقایی
این پسته را اولین بار احمد آقا فروتن شناسایی کرد و با وجود اینکه قدمتی طولانی ندارد، به دلیل درشتی میوه آن، بادامی شکل بودن، مغز قرمز و پوست استخوانی‌رنگ آن به طور قابل توجهی در حال گسترش است. درخت پسته از نوع احمد آقایی بیشتر در مناطق نوق رفسنجان و شهرستان سیرجان یافت می‌شود. بیشتر برگ‌های این درخت دارای سه برگچه هستند و متوسط‌گل است. از آنجایی که محصول آن در دهه سوم قابل برداشت است جزء نوع دیررس دسته‌بندی می‌گردد.

پسته اوحدی (فندقی)
پسته تجاری اوحدی توسط مهدی اوحدی در روستای فتح آباد رفسنجان شناسایی شد. این نوع پسته رفسنجان، میوه‌ای کروی و فندق‌شکل، رنگ رویه مغز ارغوانی و پوست استخوانی کرم رنگ دارد. درخت پسته اوحدی با ارتفاع سه متری، غالباََ با مناطقی از کشور که پسته کاشت می‌شود، سازگار است. سه برگچه‌ای بودن از ویژگی‌های برگ‌های آن است که برگچه انتهایی از برگچه‌های جانبی بزرگتر می‌باشد. این رقم از پسته رفسنجان، متوسط‌گل، زودرس و قابل برداشت در دهه اول شهریور است.

پسته اوحدی پسته‌ای بسیار معروف و صادراتی است که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد باغ‌های پسته رفسنجان را تشکیل می دهد. پسته اوحدی از پسته‌های با درصد خندان بودن خیلی زیاد است. اگر پسته خندان دوست دارید، این نوع پسته رفسنجان را بخرید.

پسته اوحدی
خواص خوشمزه دوست‌داشتنی پسته رفسنجان
پسته یکی از مغزهای خوشمزه و محبوبی است که به دلیل ارزش تغذیه‌ای بالا برای سلامت بدن، مصرف روزانه آن توصیه می‌شود. پسته سرشار از ویتامین و مواد معدنی است و با داشتن بیشترین میزان فیبر و اسیدهای چرب ضروری، علاوه بر اینکه برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، گزینه‌ای عالی محسوب می‌شود، در کاهش کلسترول، کاهش فشار خون بالا و مراقبت از عضلات قلب کمک کننده است.

شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید پسته از اختلالاتی نظیر استرس، افسردگی و بی‌خوابی جلوگیری می‌کند و این اثر پسته به دلیل بالا بدون منیزیم در آن است. منیزیم باعث ایجاد تعادل در سیستم عصبی بدن می‌شود.
هر انس مغز پسته که برابر با ۲۸٫۳۵ گرم می‌باشد، دارای ۱۶۰ کالری است که تامین‌کننده نیاز شش درصدی روزانه یک فرد بالغ می‌باشد. در هر انس مغز پسته غیرشور، سه میلی گرم سدیم وجود دارد که یک درصد حد روزانه است. مغز پسته شور در هر انس حاوی ۱۲۵-۲۰۰ میلی گرم سدیم است که ۵-۱۰ درصد حد روزانه می‌باشد. ۷۰ درصد از ۱۶۰ کالری پسته مربوط به چربی پسته است.