نذری مخصوص کرمانیها در دهه اول محرم
در بیشتر شهرها و روستاهای کرمان مرسوم است که از اول تا هفتم ماه محرم آش بلغور و شلهزردی به نام عاشوری به یاد فوت یکی از افراد هر خانواده یا طایفه پخته و در بین مردم و همسایهها توزیع میشود. ماه محرم که فرا میرسد، شهرها در نوای طبلها، سنجها، زنجیرها و در اخلاص دستهایی که از سر غم به سینهها میکوبند جانی دوباره میگیرند.
به همین خاطر همه در ماه محرم میآیند تا از عشق خود به حسین (ع) بگویند، از درسها و آموزههای کربلا بشنوند و اینگونه است که در هر شهر آیینهای ویژهای شکل میگیرد.
با فرارسیدن ماه محرم فضای استان کرمان همانند دیگر نقاط ایران ماتم زده است.از چند روز قبل از آغاز این ماه پارچهها و بیرقهای سیاه بر سردر مغازهها، خانهها و در و دیوارشهرها نصب میشود و مردم هم با حضور در دستهجات عزاداری سینهزنی و زنجیرزنی، مراسم تعزیه و برگزاری مراسم و آداب و رسوم خاص خود، اخلاص و ارادتشان را به خاندان عصمت و طهارت ابراز میدارند.
در مکانهای مذهبی و گوشه و کنار شهرها اشخاص مختلف اقدام به برپایی مجالس روضهخوانی و زیارت عاشورا میکنند و در مبادی ورودی هر محله یا جلوی مغازهها و منازل بشکههای شربت و آب توسط ارادتمندان به اباعبدالله قرار داده میشود تا به یاد لبهای تشنه یگانه مظلوم عالم از عابران پذیرایی شود.
در بیشتر شهرها و روستاهای کرمان مرسوم است که از اول تا هفتم ماه محرم آش بلغور و شلهزردی به نام عاشوری به یاد فوت یکی از افراد هر خانواده یا طایفه پخته و در بین مردم و همسایهها توزیع میشود.
انتخاب روز و زمان پخت عاشوری همگی به مدت زمان فوت عزیز از دست رفته بستگی دارد. اگر از فوت وی، مدت کوتاهی گذشته باشد، عاشوری در روزهای اول محرم پخته میشود و اگر از زمان درگذشت وی مدت طولانی گذشته باشد پخت و توزیع عاشوری را در ایام بعد نیز جایز میدانند.
پخت آبگوشت حسینی برای پذیرایی از عزاداران امام حسین(ع) از دیگر آداب و رسوم مردم کرمان در ماه محرم است.
این آبگوشت نذری که بوی بسیار مطبوعی دارد و فقط مخصوص استان کرمان است شامل: گوشت بره، حبوباتی از قبیل نخود و لوبیا، سبزیجات خشک شده از قبیل ترخون، شنبلیله و ادویههایی از قبیل زردچوبه، دارچین، زعفران، فلفل، رب گوجهفرنگی، پیاز، تکههای خشک شده میوهجات و چربی گوشت گوسفند است که بعد از پخت به وسیله پیمانههایی داخل ظروف مسی ریخته و در بین شرکتکنندگان در مجالس عزاداری توزیع میشود.
آنها نیز آبگوشت را با نان محلی که مخصوص این روزها است مخلوط کرده و میخورند و با بکاربردن کلمات التماس دعا و اجر شما با امام حسین (ع) محل برگزاری مراسم عزاداری را ترک میکنند.
در گذشته قبل از آغاز ماه محرم مردان و زنان کرمان حنا میبستند و در طول ایام این ماه برای آگاه کردن مردم از برگزاری مراسم عزاداری چاوشی میخواندند و در روستاها بوق مخصوصی به صدا درمیآمد.
در ایام ماه محرم طی مراسمی به نام علم گردانی افراد معتمد هر محله علمهایی که از چوب و پارچه ساخته شده است را به درب منازل مردم میبرند و نذورات آنها را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع میکنند.
از دیگر رسوم مردم کرمان برگزاری مراسم چهل منبرون است که یکی از زیباترین و پر قدمتترین رسوم کرمانیها است که در شبهای تاسوعا و عاشورا برگزار میشود.
در این مراسم شیفتگان خالص آلعبا با در دست داشتن شمع و معمولا با پاهای برهنه به چهل مجلس عزاداری، حسینیه یا مسجد سر میزنند و در هر یک از این مکانها شمعی روشن میکنند.
همچنین در برخی از مناطق استان کرمان در روز سیزدهم ماه محرم مراسم (پرسه امام) اجرا میشود و گروهی به نام بنیاسد که صورتهای خود را میپوشانند و بیل و کلنگ در دست دارند مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا را اجرا میکنند.
نذری دادن زرتشتیان کرمان
روایتی شفاهی در کرمان رواج دارد که بر مبنای آن جشنی توسط زرتشتیان برپا شده که در این جشن آشی نیز پخته شده و در میان مردم، فارغ از دین و مذهبشان توزیع میشود. از این جشن به نام «گاهنبار شاه عباسی» یا «خیرات شاه عباس» نیز یاد میشود. در زمان گنجعلی خان که از سوی شاه عباس حاکم بر کرمان بود، سرکارگر مسلمان، اما ظالم تعدادی کارگر زرتشتی به قتل میرسد.
قضیه به حاکم شرع وقت ارجاع داده میشود و او فتوا خود را به این شرح میدهد که دستش را تا آرنج در شیره کرده و در ادامه در ارزن فرو میبرد و میگوید که به تعداد ارزنهایی که به دست من چسبیده باید از زرتشتیها بکشید تا خونبهای آن مسلمان کشته شده، شود. به او میگویند که این تعداد زرتشتی در کرمان زندگی نمیکنند و او جواب میدهد که پس هر تعداد که میتوانید بکشید. گویا در همین زمان شاه عباس خواب میبیند که بخشی از کرمان در آتش میسوزد؛ بنابراین قاصدانش را برای فهمیدن ماجرا به کرمان میفرستد و پس از اطلاع دستور میدهد که فقط کشنده آن مسلمان سیاست شود و به باقی زرتشتیان کاری نداشته باشند.
گویا محلی که زرتشتیان را برای کشتن جمع آوری کرده بودند محلهای به نام «باب کمال» بود و آرامگاه زرتشتیان در آن محل قرار داشت. از آن تاریخ زرتشتیان در ۱۱ دی هر سال در این محل خیرات شاه عباس را به شکرانه جلوگیری از این قتل عام برپا کرده و از شاه عباس قدردانی میکنند. از ۵۰ سال پیش نیز پخت آش خیرات شاه عباسی در باب کمال انجام شده و آش پخته شده را به آتشکده «دولتخانه» واقع در خیابان صمصام (فلسطین فعلی) میآورند و توزیع میکنند. این در صورتی است که زرتشتیان دیگر شهرهای ایران به سبب تخریب آتشکدههایشان در دوران شاه عباس چندان علاقهای به او ندارند. خیرات شاه عباس یکی دیگر از نمودهای تساهل مذهبی در کرمان است؛ چرا که به هر حال زرتشتیان با این کار مراتب قدردانی خود را از یک پادشاه مقتدر شیعی به عمل میآورند. تداوم این سنت تا ایران مدرن نیز خوی اجتماعی مثبت زرتشتیان کرمان را میرساند.